Linux'ta Grafiksel Kullanıcı Arayüzü



Bir yazılım ile kullanıcı arası iletişimi görsel olarak sağlamak için üretilmiş olan görsel öğeler bütününe grafiksel kullanıcı arayüzü denir. Linux tabanlı sistemler için genel kavramlarına bakalım.



Linux tabanlı işletim sistemlerine ait grafiksel arayüzde birbirine sıklıkla karışan çeşitli kavramları örneklerle açıklayalım. Öncelikle işin en basiti, grafiksel arayüz denilince akla gelecek olan ekran:


Metin tabanlı kullanıcı arabirimi denilince akla gelecek olan ise:


Peki grafiksel arayüzü oluşturan öğeler nelerdir? Ne işe yarar?

GRAFİK KARTI SÜRÜCÜLERİ

En yaygınları Intel, ATI, NVIDIA olan grafik kartlarını kernelin tanıyıp kullanabilmesi için gerekli olan yazılımdır. NVIDIA ve ATI için açık veya kapalı sürücü seçenekleri vardır.

Kapalı sürücüler daha iyi performans vermesine karşın her kernel güncellemede modülleri kernel başlıklarına uygun olarak hazırlamak gereklidir. Bu işi otomatikleştirmek de mümkün.

Açık kaynak sürücüler yalnızca 2D desteği ile gelir. Mesa kütüphanesi yüklenerek 3D desteği de çalıştırılabilir.

Grafik kartı sürücüsü konusunda karşılaşılabilecek diğer bir kavram da vesa'dır. Vesa 2D veya 3D desteği olmayan en temel grafik kartı sürücüsüdür. Dünya çapında standart olduğu için bütün grafik kartları tarafından desteklenir. Normal grafik sürücüsü sorun çıkardığı zamanlarda sistemi onarmak için kullanılır. Güvenli grafik modu da denilen şeydir.


XORG

Xorg yazılımı, bilgisayarınızın donanımının, çalıştırdığınız grafiksel arabirime sahip herhangi bir programa ait grafikleri size sunabilmesini sağlayacak olan ortamı oluşturabilmesini sağlar. Ayrıca klavye ve fare kullanımını da yönetir.

Sunucu, istemci, kurallar ve kitaplıklar şeklinde ana bölümlere ayrılır. Sunucu size grafik arabirimini sunar. Uygulamaların istekleri Xorg'un istemcisi tarafından alınır. xlsclients komutu ile istekte bulunan uygulamalarınızı listeleyebilirsiniz. Kurallar istemci-sunucu iletişimini sağlar, kitaplıklar da gerekli olan bütün altyapıyı içerir.

 Xorg'un sunduğu temel X ortamı:


GÖRÜNTÜ YÖNETİCİ

Size görsel arayüz sunacak olan grafik sunucusunun başlatılması, devam edebilmesi, kullanıcı yetkileri ve oturum açma gibi ayarları yapan küçük programlardır. Örneğin xdm, gdm, lightdm, mdm:


MASAÜSTÜ ORTAMI

Kullandığınız işletim sisteminde size grafiksel arayüz olarak sunulan bütün resim, öğe ve pencerelerin ortaklaşa kullandığı ortama denir. GNOME, KDE, Xfce, LXDE, Enlightenment birer masaüstü ortamıdır. KDE ve GNOME:


PENCERE YÖNETİCİSİ

Masaüstü ortamında görüntülenen pencerelerin biçim, hareket ve yönetimini sağlayan uygulamadır. Pencere yöneticisi için masaüstü ortamı şart değildir. Bu nedenle oldukça esnek kullanım sağlamaktadır. Örneğin Xfce ile ister xfwm4'ü ister marco'yu isterseniz metacity'i kullanabilirsiniz.


Fakat Cinnamon bütünleşik pencere yöneticisi kullandığı için bağımlılık zincirini bozmadan değiştiremezsiniz. Mesela GNOME mutter ile sunulur, KDE Kwin yapılandırma aracını da içerir. Bir masaüstü ortamı için özel ayarlanmış bir pencere yöneticisini kullanmanızın en büyük avantajı yapılandırmasını yapabileceğiniz araçların hazır/bütünleşik gelmesi olacaktır.

Pencere yöneticileri de genel olarak istifleme, döşeme, dinamik ve ikili olarak dört sınıfa ayrılabilir. Ancak ikili pencere yöneticileri istiflemenin özelliği olarak da kabul edilebilir.

İstifleme türü en genel olarak bildiğimiz üstte üç görüntü paylaştığım pencere yöneticilerinin özelliğidir. Pencereler birbirinden bağımsız olarak ister yan yana ister üst üste serbestçe konumlandırılabilirler. Metacity, marco, mutter, fluxbox, jwm.

Döşeme pencere yöneticileri, uygulama pencerelerini ekranda serbest bırakmak yerine ekranı bölümlendirerek bu alanlara yerleştirir. Bspwm, ratpoison.


Dinamik pencere yöneticileri ister döşeme ister istifleme olarak çalışabileceği gibi ikisini aynı anda da barındırabilir. i3, awesome, dwm.


İkili(compositing) pencere yöneticisinde ise ekrandaki görüntü bir bütün olarak işlenerek çeşitli görsel efektlerle kullanıcıya sunulur. Şeffaflık efektleri, masaüstünün veya bir uygulama penceresinin bir efekt için tamamen işlendiği örneğin küp, bükülme efektleri için gereklidir. Xfwm, kwin ve compiz:


GELİŞTİRME ORTAMLARI

Linux'ta görsel öğeler için kullanılan kütüphaneler GTK ve Qt'dir. Pencerelerdeki düğme, yazı gibi öğeleri oluştururlar.

Masaüstümde arka plandaki uygulamanın arayüzü Qt, öndeki uygulama ise GTK ile oluşturulmuş. Yazı tipi, yazı tipini ele alma biçimleri ve simge paketlerinin farklı olduğu açıkça görülüyor.


4 yorum :

  1. Az ve Öz ama epeyce doyurucu bir bilgi olmuş. Eline sağlık, Teşekkür ediyorum

    YanıtlaSil
  2. Katkılarından ötürü teşekkür ederim. Bilhassa Linux dünyasına yeni adım atmış kullanıcılar için oldukça faydalı bilgiler içeriyor. Objektif yorumların çok güzel. Güncel ve resimli incelemeler anlaşılır bir dille kaleme alınmış. Başarılar dilerim.

    YanıtlaSil
  3. linuxda ati kartları çok sorunlu nvdia varsa linux kurulur ancak eski sürüm bir ati kartınız var ise ızdırap haline dönüşüyor. Hele ki amacınız oyun oynamak ise ... (Ati mobility RAdeon 4500/5100 series )

    YanıtlaSil
  4. arkadaşlar kali linux ı yanlışlıkla bozdum galiba.güncelleme yapamıyorum ,dosya indiremiyorum. xfce4 grafiksel arayüzü kurdum ama geçiş yapılmıyor.yardım eder misiniz?

    YanıtlaSil